o fondaciji
„Fondacija Milenija i Darko Marušić“ je nedobitna, nevladina organizacija, osnovana 2024. godine. Osnivač Fondacije je, u Darkovo i svoje ime, Milenija Marušić. Skraćeni naziv Fondacije je MDM.
Osnovni ciljevi Fondacije:
• opšti cilj Fondacije je promocija arhitekture kao važnog i složenog segmenta kulture, uz afirmaciju i trajno čuvanje dela i ličnosti srpskih i jugoslovenskih arhitekata Milenije i Darka Marušića;
• zaštita i čuvanje imovine Fondacije kao stvaralačke vrednosti bračnog para Marušić;
• dodeljivanje godišnje nagrade Fondacije za realizovano delo iz oblasti stambene arhitekture – delo koje beleži vreme u kome je nastalo, a koje baštini protekle humanističke vrednosti stanovanja, u principu poštujući osnovna načela iz stvaralaštva Milenije i Darka Marušića – načela kontekstualnosti, jedinstva prostora (bez granice između arhitekture i urbanizma, enterijera i eksterijera), ambijentalizacije prostora, evolucije ideja i profesionalne etike. Nagrada bi obuhvatila prostor bivše Jugoslavije; nagrada ima svoj Pravilnik;
• izdavačka delatnost – priprema i izdavanje publikacija: npr. „Trilogija 2019“ (sa osnovicom – naseljem Cerak Vinogradi), monografija Milenija i Darko Marušić, monografija naselja Cerak Vinogradi, i druge;
• arhiviranje, prikupljanje, čuvanje, obrada i digitalizovanje obimne planske, projektne i prateće dokumentacije Milenije i Darka Marušića, u saradnji sa stručnom bibliotekom IAUS-a, i njihova dostupnost stručnoj javnosti kroz različite oblike komunikacije: izložbe, publikacije, predavanja, konferencije, filmovi idr;
• saradnja sa institucijama zaštite u očuvanju izgrađenih objekata i prostornih celina;
• podrška talentovanim mladim arhitektama, podsticanje, negovanje i razvijanje trajnih vrednosti arhitektonskog stvaralaštva u granicama svojih mogućnosti;
Imovina Fondacije:
Imovinu Fondacije čine osnivačka i druga imovina, odnosno novčana sredstva. Početna osnivačka sredstva Fondacije, koja čine glavnicu su lična sredstva prikupljena iz 60- godišnjeg bavljenja arhitekturom bračnog i umetničkog para Milenije i Darka Marušića (od nagrada dobijenih na arhitektonsko urbanističkim konkursima i realizovanim delima) i ona se po utvrđenim pravilima koriste za dodelu nagrade. Sredstva se mogu uvećavati od dobrovoljnih priloga, poklona, donacija, finansijskih subvencija, zaostavština, kamata na oročena sredstva, autorskih prava, dividendi i drugih prihoda ostvarenih na zakonom dozvoljen način.
Sedište Fondacije:
Sedište Fondacije je u Beogradu, u ulici Bulevar kralja Aleksandra 73/II u Institutu za arhitekturu i urbanizam Srbije (IAUS) u kome su kao u svojoj drugoj kući Milenija i Darko Marušić radili sve svoje projekte obostrano deleći napore, uspehe, dobijena priznanja i nagrade.
Informacija o dosadašnjim aktivnostima:
• do sada je izdat prvi deo „Trilogija 2019“ – Prethodnica koju čini reprint časopisa „Arhitektura Urbanizam“ br. 74 -77 /1975g . uz posebne uvodne tekstove;
• digitalizacija dela arhivske građe (uvodna faza) urađena je uz finansijsku podršku Instituta za arhitekturu i urbanizam Srbije i Ministarstva kulture Republike Srbije.
Vladimir Kulić/podrška
Možda je najznačajnija tekovina moderne arhitekture to što je u delokrug struke na velika vrata uvela bavljenje masovnim stanovanjem. Tokom istorije profesionalne arhitekte retko su projektovale stambene zgrade namenjene takozvanim „običnim“ ljudima, koji su uglavnom bili prepušteni sami sebi, a u velikim urbanim sredinama često na milost i nemilost spekulativnih preduzimača. Tek od prvih decenija dvadesetog veka počinje ozbiljno sistematsko bavljenje arhitekata masovnim stanovanjem, koje svoj puni zamah doživljava posle Drugog svetskog rata u različitim varijantama države blagostanja. Bila je to nesumnjivo globalna pojava koja je prevazilazila geopolitičke podele tog perioda, okupirajući pažnju struke kako na Istoku tako i na Zapadu, a s dekolonizacijom sve više i na globalnom Jugu. Iako je takvo bavljenje rezultiralo vrlo neujednačenim arhitektonskim kvalitetima, ono je ipak na dramatičan način unapredilo način života miliona ljudi širom sveta.
Milenija i Darko Marušić posvetili su svoju zajedničku karijeru upravo tom globalnom poduhvatu. Okolnosti su im išle na ruku, jer se početak njihovog stručnog života poklopio s početkom „zlatnog doba“ stambene arhitekture u Beogradu i Jugoslaviji. Šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka nastao je složen ali fleksibilan sistem proizvodnje masovnog stanovanja, koji je arhitektama dao priliku za istraživanje različitih tipologija, organizacionih shema, pa čak i formalne ekspresivnosti stambenih zgrada. Marušići spadaju među najposvećenije i najplodonosnije protagoniste tog perioda, a njihovo naselje Cerak-Vinogradi u Beogradu antologijsko je delo, čiji dometi daleko prevazilaze regionalne granice.
Zlatno doba, međutim, nije dugo trajalo, ne samo u Jugoslaviji. S izuzetkom svega nekolicine zemalja, od osamdesetih godina masovna stambena izgradnja se pod pritiskom neoliberalnih politika vratila u komercijalnu sferu, u kojoj je kvalitet života korisnika podređen finansijskim interesima investitora. Za arhitektonska istraživanja u takvim uslovima ima malo prostora. Arhitektonsko znanje stečeno tokom posleratnih decenija tako je izgubilo teren na kome bi moglo da se primenjuje, pa je polako i nestalo iz prakse, preselivši se u domen istorije.
Nagrada Fondacije Milenija i Darko Marušić zato je dvostruko značajna. Ona je simbolična, jer nosi ime dvoje doajena, čija je pedeset godina duga karijera bila posvećena podizanju kvaliteta života hiljada stanovnika Beograda i Novog Sada. U isto vreme, međutim, ona služi i afirmaciji ideje društveno odgovorne stambene arhitekture u uslovima koji su joj nenaklonjeni, ako ne i direktno suprotstavljeni. Da li je u takvoj situaciji uopšte moguće projektovati stambenu Arhitekturu s velikim A, a da ona nije isključivo u službi privilegovane manjine posebnih finansijskih mogućnosti? Ko zna. Zadatak je nesumnjivo težak, ali ostaje nada da će Nagrada Fondacije Milenija i Darko Marušić pomoći da se u životu održi makar takva aspiracija dok jednog dana ne osvane neko novo zlatno doba.
Vladimir Kulić, oktobar 2024.
Dr. Vladimir Kulić je istoričar arhitekture i profesor na Državnom univerzitetu Ajove. Objavio je mnogobrojne članke i više knjiga o arhitekturi Jugoslavije i istočne Evrope. Kustos je nekoliko izložbi, od kojih je najpoznatija, „Toward a Concrete Utopia: Architecture in Yugoslavia 1948-1980“, bila postavljena u Muzeju moderne umetnosti u Njujorku 2018. godine. Za svoj rad dobio je više međunarodnih stipendija i nagrada, među kojima su nagrade Društva istoričara arhitekture (SAD) i Fondacije Bruno Zevi (Rim), kao i stipendije Nacionalne galerije umetnosti u Vašingtonu i Instituta za napredne studije u Prinstonu.